Galicia: “A pesar de la represión, aquí hubo guerrilla hasta 1967” / Maite Idirin, la artista vasca que con sus canciones se enfrentó al franquismo y al machismo de una época.

Logo de la guerrilla León-Galicia.

Memoria histórica imprescindible:

-Galicia: “A pesar de la represión, aquí hubo guerrilla hasta 1967”

Entrevista a Lois Anxo Ferreiro, activista de la Memoria Histórica y miembro de “Cultura Aberta” de Carral, A Coruña.

La Asociación Cultura Aberta se fundó el año 2004 en Carral (A Coruña). Sus principales tareas culturales son la Escuela de Música, el Grupo de Música Tradicional “Arnela”, el concurso de fotografía Manuel Ferrol y las Jornadas de Recuperación de Memoria Histórica, que comenzaron el 2005 y en la actualidad cuenta con la participación de historiadores, investigadores, memoria viva y publicación de libros. La Asociación Cultura Aberta pertenece a Iniciativa Galega pola Memoria, junto con otros grupos. Lois Anxo Ferreiro habla en nombre de “Cultura Aberta”.

Foto. Lois Anxo Ferreiro.

Pregunta.- A raíz de qué inquedanzas xurdiu está iniciativa da recuperación da Memoria Histórica Democrática?

R.- Dado que en Carral foron fusilados e soterrados os principais protagonistas da Revolución Galega de 1846, contra do absolutismo da monarquía da época, e que dende fai 20 anos existe a Asociación Cultural e Teatral Abril de Lume e Ferro que rememora aqueles feitos, e coa que Cultura Aberta ten boas relacións, xurdiu a idea de facer unhas xornadas de Recuperación da Memoria Histórica Democrática, a raíz do golpe de estado fascista do ano 1936 e da ditadura franquista dos seguintes 40 anos.

Tamén foi determinante para tomar esta iniciativa a recuperación das persoas reprimidas, fusiladas e soterradas en Carral, e @s veciñ@s nados no noso Concello represaliad@s.

P.- ¿Qué particularidades ten a represión franquista na nosa Galiza?

R.- A principal particularidade da represión franquista na Galiza é que na nosa terra non houbo fronte de batalla, pero si se deu unha gran represión, fusilamentos e exilio dunha parte importante de persoas de esquerdas.

P.- ¿Cal foi o papel que xogaron as mulleres na Resistencia ao Franquismo?

R.- O papel xogado polas mulleres na resistencia contra da ditadura franquista foi moi importante, sobre todo tendo en conta que na Galiza existiu, ate o ano 1967, unha rede de grupos guerrilleiros, que mantiveron a loita armada contra da ditadura.

A función das mulleres nesta loita foi transcendental para que os guerrilleiros pudieran resistir tanto tempo, facendo tarefas de correos, manutención, apoio e loxística para a guerrilla, a mais da su propia participación na loita armada guerrilleira.

France, Bebel e Jaurés García, xunto cos tamén fuxidos, Enrique Miguel Moscoso e Juan Loureda Domínguez, son detidos po la Garda Civil no amencer do 25 de xullo de 1936 mentres durmían nun pallar da aldea de Corbite, do daquela concello de Trasparga, cando trataban de pasar a Asturias para poder loitar no bando republicano.

Bebel, France e Enrique Miguel Moscoso foron ejecutados catro días mais tarde, o 29 de xullo, no Campo da Rata da Coruña, cerca da Torre de Hércules, despois dunha farsa de xuízo sumarísimo. Bebel era xogador do Deportivo da Coruña e din que a súa última petición foi mexar cara os seus verdugos, acto heroico.

Juan Loureda Domínguez foi inculpado por causa militar e foifinalmente posto en liberdade, mentres que a Jaurés, menor de idade, caeulle cadea perpetua, pero ao cumplir os 18 anos asasinárono nunha “saca” e o seu corpo apareceu na tapia do cemiterio coruñés de San Amaro. Despois de asasinalo parece que os fascistas pretenderon ser indulgentes con el en o ano 1943 concedéronlle unha conmutación por 20 anos de cadea.

P.- ¿Qué queredes recoñecer cos prestixiosos premios “Mártires da Liberdade?

R.- Realmente o Premio “Mártires da Liberdade” é unha iniciativa da Asociación Cultural e Teatral Abril de Lume e Ferro, que quere poñer en valor as persoas que se significaron pola súa loita contra de ditadura franquista. Un recoñecemento a unha persoa, grupo de persoas, entidades ou organismos que destaquen, e fagan ou fixeran agromar sentimentos, accións, ou tarefas de liberdade, xustiza e compromiso pola nosa terra.

P.- ¿Coidades que de aqueles pos da Transición veñen estes lodos da Desmemoria e do Falseamento da nosa Historia?

R.- Por suposto que si. O falseamento da historia da Galiza ven dende o derrubamento do Imperio romano, posto que foron os Suevos, que ocuparon o noroeste da península ibérica, quen creou o primeiro reino medieval na Europa. Como di a memoria popular “Tivo Galiza antes Reis que Castela leis”.

A transmisión da historia dende os gobernos foi totalmente dirixida e co obxetivo de facer dos golpistas e antidemocráticos os bos e converter aos que loitaron pola xustiza, liberdade e democracia nos malos dos acontecementos históricos. Na escola contáronnos o acontecido dun xeito manipulado, falto de verdade e información.

P.- ¿Queredes engadir algo máis?

R.- As Institucións aínda agora non son capaces de facer xustiza cos represaliado@s, asesinad@s e exiliad@s e temos que ser as asociacións de base e investigadoras de xeito individual, @s que estamos tentando de facer reparación e recuperación con aqueles bos e xenerosos.

En la revista El Otro País n.º 109. Entrevista de Paco Cela Seoane.

Foto. Maite Idirin.

-Un homenaje a Maite Idirin, la artista vasca que con sus canciones se enfrentó al franquismo y al machismo de una época.

Idirin, que falleció en enero, llevó al euskera canciones de artistas como el argentino Atahualpa Yupanqui para después cantar temas sobre el pueblo vasco, la lucha obrera y la mujer, como recoge en el disco ‘Ahizpatasuna’, siendo ella una de las precursoras del término que significa “sororidad” en castellano.

Apasionada de la música y con una voz dulce y aterciopelada, Idirin comenzó a recorrer Euskadi pueblo por pueblo en 1968 cantando en euskera y acompañada tan solo de su guitarra. Al principio su obra se basó en traducir al euskera canciones del artista argentino Atahualpa Yupanqui, al que conoció en un concierto que realizó en Bilbao. Más tarde se dedicó a componer y editar canciones sobre el pueblo vasco, la lucha obrera y la mujer y, con ello a renovar la canción vasca.

Hasta que la censura del franquismo, que seguía de cerca sus recitales, hizo que fuera perseguida por la Policía y se viera obligada a exiliarse. Así, en 1969, partió del puerto de Bermeo hacia Baiona, y desde allí se fue a París, donde se ganó la vida cantando en un café del Barrio Latino mientras estudió sociología en Vincennes. Fue en esa ciudad donde conoció a su marido Jokin Apalategi. Una vez graduada canta en distintos lugares como Bretaña, Occitania y Flandes o Yugoslavia.

En 1973 se estableció San Juan de la Luz, donde cantó en varios festivales a favor de la ikastola. Más tarde, inició sus estudios musicales en el Conservatorio de Baiona, donde dio el salto al género clásico y fue una de las fundadoras de la librería Zabal. No volvió a cantar en Euskadi hasta que fallece el dictador, Francisco Franco. A lo largo de su carrera recibió cuatro reconocimientos importantes: la Medalla de Oro de Canto en Baiona (1979), la Medalla de Oro de Canto en Burdeos (1981), El Premio Honorífico Eusko Ikaskuntza ciudad de Baiona (2011) y el nombramiento de Académica de Honor de Euskaltzaindia (2014).

Maite Idirin falleció el pasado 20 de enero y la historia de su vida ha sido recogida en el libro Maite Idirin, herrigintzan kantuz que han realizado de manera conjunta su marido Jokin Apalategi y su amigo Paulo Iztueta. Ahora, a modo de homenaje, sus vecinos de Ugao-Miraballes han organizado una serie de eventos para conmemorar una figura que, según señalan, ha sido dada de lado por la sociedad. “Nos hemos reunido porque consideramos que fue una persona importante para el pueblo y muy poco reconocida”.

Portada disco Ahizpatasuna.

Nos deja esta discografía:

  • 1968. «Atahualpa Yupanqui euskeraz»
  • 1970. «Maite Idirin Solatxi»
  • 1972. «Detchepare 1545»
  • 1973. «Izerdi hotz, odol bero… edo oztopo gabeko biderik ez da»
  • 1975. «Hazia sortzen denez lurpean jarria…»
  • 1979. «Ahizpatasuna»
  • 1979. «Ortziken»
  • 1988. «Euskal Kamerata»
  • 1992. «Ametsetan»
  • 1996. «Felipe Gorritiren omenez 1839-1896»
  • 1996. «Groupe Vocal Presence»
  • 2004. «Manex Erdozaintzi Etxart. Omenaldia II».

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *

Este sitio usa Akismet para reducir el spam. Aprende cómo se procesan los datos de tus comentarios.